Regelmatig worden bij archeologisch onderzoek aluminium melkdoppen aangetroffen. Vaak in elkaar gefrommeld en op het eerste gezicht onherkenbaar. Ook tijdens het onderzoek op de plek van de voormalige Stilohal aan de Van Wevelinkhovenstraat werden veel van dit soort melkdoppen gevonden. Bij nadere bestudering blijken op veel doppen delen van tekst aanwezig te zijn. Zo is op een groot aantal doppen de tekst ‘De Eendracht Zwolle’ te lezen, verwijzend naar de melkfabriek in de Berkumstraat in Dieze.
De melkfabriek is in 1916 opgericht door de Coöperatieve Vereniging de Eendracht, die bestond uit een groot aantal kleine stadsboeren. Tegenhanger was de drie jaar eerder opgerichte Stoomzuivelfabriek de Hoop op Zegen aan de Philosofenallee. Deze fabriek was opgericht door de grotere boeren op het Zwolse platteland. De beide melkfabrieken waren opgericht als gevolg van grote problemen bij de kleine zelfstandige boeren. De goedkope invoer van graan uit Amerika en Argentinië en de productie van fabrieksboter in met name Denemarken en Zweden zorgden voor een afzetprobleem en een enorme prijsdaling. Vanaf de jaren 90 van de negentiende eeuw vond er een ommekeer plaats van de Nederlandse zuivelhandel naar een industrie die gepaard ging met de oprichting van zuivelfabrieken in het hele land. In Zwolle was de vraag naar fabrieksboter in eerste instantie klein waardoor pas in 1913 de eerste echte zuivelfabriek werd opgericht.
De melkdoppen vormen een belangrijke schakel met de bevolking van Dieze. Al vanaf het einde van de achttiende eeuw was meer dan de helft van de bevolking van Dieze werkzaam als koemelker. Een deel van het oude Dieze stond zelfs bekend als de Koemelkershoek. Veel kleine boeren leverden niet alleen de melk, maar waren zelf ook melkventer. Startpunt was in dat geval de melkfabriek de Eendracht waar de melk, eerst in losse melkbussen en later in flessen, werd opgehaald. Vanaf 1963-1965 viel de melkfabriek onder de Coöperatieve Zuivelfabriek “Kamperveen” in Wezep. In 1965 gingen de melkfabrieken Hoop op Zegen en de Eendracht op in de Verenigde Coöperatieve Zuivelfabrieken Vecolac GA in Zwolle. Na de fusie met Coberco in 1979 is de melkfabriek aan de Berkumstraat uiteindelijk in 1980 gesloopt.
Expositie Verhalen uit Dieze in de Stadkamer
Voor de expositie Verhalen van Dieze heeft het Erfgoed van de gemeente Zwolle persoonlijke verhalen opgehaald van (oud) bewoners van de wijk. Bijvoorbeeld het verhaal van de melkboer Marinus (Rinus) van den Belt vertelt door zijn dochters Marion en Gery. Deze verhalen, samen met historische foto’s en archeologische vondsten, vormen de expositie in de Stadkamer. Een expositie waarin bodem en bewoners samen een blik werpen op een wijk vol geschiedenis.
Dit verhaal staat ook in de Swollenaer, editie 28 mei.
Afbeeldingen
Afb.1. Melkdop van de Melkfabriek De Eendracht (Erfgoed gemeente Zwolle)
Afb.2. Verhalen uit Dieze (Erfgoed gemeente Zwolle)
Afb.3. Melkboer Marinus van den Belt voor de melkfabriek De Eendracht (familie Van den Belt)