In de Erfgoedhotspot in ANNO Stadsmuseum Zwolle worden spreukborden tentoongesteld. De borden en kommen zijn in 2004 aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar de voormalige havezate Kranenburg. In het begin van de negentiende eeuw bestond de havezate uit een hoofdgebouw, twee bouwhuizen, omliggende gronden en een grachtenstelsel. In 1844 raakte de havezate in onbruik en werd het hoofdgebouw gesloopt. Van de beide bouwhuizen is na 1865 slecht één volledig overgebleven, het andere bouwhuis werd grotendeels gesloopt. In de grachtvulling rond het bruggenhoofd, ter hoogte van het deels gesloopte bouwhuis, is een concentratie keramiek aangetroffen dat gedateerd kan worden in de periode 1840 tot 1865. In deze context zijn de spreukborden aangetroffen.
In de zestiende eeuw werd emblemataliteratuur in Europa populair. Dit zijn boeken voorzien van betekenisvolle afbeeldingen gekoppeld aan korte kernachtige spreuken zoals spreekwoorden of korte gedichten. De afbeelding is meestal een letterlijke verbeelding van de spreuk met als bedoeling om de lezer een morele les bij te brengen. De eerste emblemataboeken verschenen in de Nederlanden in de zeventiende eeuw. Thema’s die veel voorkomen hebben betrekking op het geloof, lijf en (goddelijke) liefde. Al snel werden de spreuken opgenomen in het dagelijks leven door deze bijvoorbeeld op serviesgoed te schilderen. Met name op achttiende- en negentiende-eeuwse serviezen komen we spreuken tegen.
De spreukborden van de havezate Kranenburg zijn afkomstig uit Friesland. Met name in Harlingen en Makkum werden borden en kommen vervaardigd van het grovere majolica dat bestemd was voor de goedkopere markt. Dit serviesgoed kon gebruikt zijn als decoratie, staand op een kast of hangend aan de muur. Ook kon het daadwerkelijk aan tafel zijn gebruikt. Op basis van gebruikssporen op het servies gaan we ervan uit dat er van de Kranenburger borden is gegeten. In totaal zijn bij het onderzoek bij de Kranenburg 71 borden en kommen met spreuken aangetroffen. Voorbeelden van spreuken zijn ‘Zet de tijd zonder strijd’, ‘Ondervinding is de beste leermeester’ en ‘Een vos die slaapt vangt geen hoenders’.
Dit verhaal staat ook in de Swollenaer, editie 5 juni.
Afbeeldingen
Afb.1. ‘Een hete kok is niet te berispen’ (Erfgoed gemeente Zwolle)
Afb.2. ‘Gedane dingen nemen geen keer’ (Erfgoed gemeente Zwolle)
Afb.3. ‘Het einde zal de last dragen’ (Erfgoed gemeente Zwolle)
Afb.4. ‘Laster is nooit uitgeput’ (Erfgoed gemeente Zwolle)