ONVOORWAARDELIJK JEZELF ZIJN
‘Onvoorwaardelijk is voor velen een onbekend begrip. Ik vraag u de wereld te leren, over de essentie die daarin verborgen zit.’
Zwolle 1 juli 1730 – Bilevelt en Nauta – Sarah Lucassen
Sarah Lucassen, in 2021 stadsdichter van Zwolle en daarmee de jongste stadsdichter van Nederland, reflecteert op haar werk terwijl ze deelneemt aan de masterclass van 24ANNO. De 26-jarige creatieveling voelt zich aangetrokken tot het verhaal van Jannes Nauta, waarin vluchten, brieven en niet jezelf mogen zijn centraal staan. ‘Het is een thema dat speelt in de wereld en dat me aan het hart gaat. Hoe is het om je huis en haard achter te laten en alles wat je kent op te geven?’
In deze editie van 24ANNO werken de talenten met de verhalen die kunstenaar Jasper Abels selecteerde voor zijn werk in ANNO Stadsmuseum Zwolle. De drie talenten -Sarah, Micha Bartelds en Robby Hoesenie- kregen zelf de kans om te kiezen welk verhaal ze wilden interpreteren. Sarah gaf tijdens de opening van de expositie Turning Pages een ontroerende performance van haar werk in een prachtige jurk van ontwerpster Rosalie Boonstra, waarbij het publiek diep geraakt werd. In een samenspel van de woorden van Sarah, regie van Boudewijn Koops, lichtontwerp van Robin van AVXL en visuals van Jasper Abels, hielden toeschouwers het niet droog. ‘Deze performance raakt me echt midden in het hart. Het voelt zo echt.’
BRIEVEN VAN VROEGER | BOODSCHAPPEN VAN NU
“Hou je toch stil en vrees God zoals we allemaal moeten doen. En ga zodra het kan daar naartoe, naar Engeland, daar zijn zoveel Zwollenaren.”
Brief Klasien Hendriks aan Andries Bilevelt 1730
Het verhaal van Jannes Nauta is een verhaal over vervolging en rennen voor het leven. Nauta is hopman van de Zwolse burgermacht, een man met aanzien en status die actief is in de Zwolse politiek in 1730. Hij en vier andere Zwolse prominenten weten weg te komen tijdens deze grootste homovervolging van Nederland. Op twee andere Zwollenaren wordt een klopjacht geopend. Gerrit Banders, een koffie- en theeverkoper, wordt opgepakt in Harderwijk en ruim 30 keer ondervraagd.
“Zonder afscheid of vaarwel,
ben ik net als u mijn thuis ontvlucht,
om aan een vonnis te ontsnappen.”
Zwolle, 11 mei 1730 – Bilevelt en Nauta – Sarah Lucassen
Sarah zit gebogen over haar notitieboek in het café van ANNO Stadsmuseum Zwolle. Haar gezicht verraadt focus en aandacht, alsof ze elke gedachte die nu in haar opkomt zorgvuldig weegt. Mag deze op papier? De bladzijde voor haar neus staat vol losse zinnen en woorden. Het is voor Sarah niet de eerste keer dat ze werkt met Zwolse verhalen. De oud-stadsdichter van Zwolle heeft twee jaar lang de stad toegesproken en met haar woorden de gebouwen, gedachten en genen van de stad gestalte gegeven.
TASTBARE VERHALEN | LIEFDESPOST EN HATEMAIL
Knopenmaker Andries Bilevelt is naar Amsterdam gevlucht, maar kan ook zijn lot niet ontlopen, hij wordt opgepakt en aan ondervraging onderworpen. De twee worden veroordeeld tot de dood door ophanging en vinden hun einde op de Grote Markt in Zwolle. Bilevelt wordt opgepakt met twee brieven van zijn vrouw Klasien in zijn zak. Één van deze brieven is opgenomen in P.S. van liefdespost tot hatemail: de 150 opmerkelijkste brieven van Nederland van Jet Steinz en hertaald naar hedendaags Nederlands. De brief raakte Sarah: “Ik heb een analoge camera die ik meeneem als ik iets ga doen waarvan ik denk dat het waardevol is. Zoals een brief heb ik dan iets om vast te houden, iets wat tastbaar is.”
“Ik Klasien, je geliefde vrouw, laat je weten als dat ik helemaal kapot ben en je lieve kinderen ook allemaal, alles wat wij allemaal eten of drinken dat gebeurt met tranen van ellende, hou je toch stil en geef je niet zo bloot, ze zeggen dat ze jou in Amsterdam gezien hebben en anders moet je maar verder weg gaan.”
Brief Klasien Hendriks aan Andries Bilevelt 1730
VLUCHTEN | VECHTEN | VREZEN
Sarah maakt bewust de keuze om haar interpretatie van dit verhaal, niet uitsluitend over Jannes Nauta te laten gaan. “Het is bekend dat Nauta kon vluchten en zijn arrestatie kon voorkomen omdat hij een man met invloed was. Gerrit en Andries hadden niet dezelfde status en werden daardoor echt anders behandeld. Die ongelijkheid wil ik onder de aandacht brengen.”
noem mij, bevestig mijn bestaan,
laat mijn naam zijn als een keten.
noem mij, noem mij, spreek mij aan,
o, noem mij bij mijn diepste naam.
voor wie ik liefheb wil ik heten.
Neeltje Maria Min – Voor wie ik liefheb wil ik heten
Ter herinnering aan wie ik ben, noem ik dagelijks mijn naam:
‘Ik ben Andries Bilevelt’
‘Ik ben Andries Bilevelt’
‘Ik ben Andries Bilevelt’
Zwolle, 26 mei 1730 – Bilevelt en Nauta – Sarah Lucassen
‘De naam Jannes Nauta is terug te vinden in het museum van de stad. Over hem is geschreven, hij staat in de geschiedenisboeken. ‘Nomen nominandum – De naam moet nog genoemd worden’ luidt een gezegde in het Latijn. Zolang je een naam hebt, kun je je herinneren wie je bent. En leef je voort. Hij is Andries Bilevelt. Een getrouwde man, een liefhebbende vader, een simpele ziel. Ik geef hem zijn naam terug.’ Sarah vertelt over het schrijfproces van haar brieven ‘Door de brief in drie delen te schrijven, maak je alle fases in de vlucht van Bilevelt mee. Het rennen, het vechten en uiteindelijk het accepteren van zijn gruwelijke lot.’
Met haar brieven brengt Sarah niet alleen het verhaal van Bilevelt tot leven, ze brengt ook een eerbetoon aan de mannen en vrouwen in de Zwolse geschiedenis die niet meer genoemd worden. Zij die stierven zonder invloed, zonder een stempel te drukken op de tijd.
Ik ben slechts een simpele ziel. U bent een simpele ziel lichter.
Ik had een prachtig simpel leven. Een simpel en mooi thuis.
Een knopenmakerij met groene geverfde luiken. Een handjevol goede vrienden waarmee ik
simpelweg zuipen kon. God, ik heb de hel ontdekt. Dit is de hel op aarde.
Zwolle 1 juli 1730 – Bilevelt en Nauta – Sarah Lucassen
LESSEN | LEVEN | LEREN
Als artiest met een queer achtergrond, weet Sarah als geen ander het leven van Bilevelt onder woorden te brengen en een belangrijke les uit de geschiedenis van Zwolle te halen: ‘U ontneemt mij van mijn waarde. Slechts omdat ik – Andries Bilevelt- een man heb liefgehad.’
Iedereen is van waarde. Iedereen is gelijk. Je hebt het recht om onvoorwaardelijk jezelf te zijn.