300 jaar Joods Zwolle – De Man die de Stad op Stelten Zet

Louis Cohen (Collectie Instituut voor Sociale Geschiedenis)

Louis Cohen, een socialist pur sang, weet hoe hij een stad als Zwolle op stelten moet zetten. Dat blijkt wel als hij in 1893 tot een maand cel wordt veroordeeld. Een ooggetuige schrijft:

“Aan den ingang gekomen riep [Louis Cohen], toen de cipier de deur opende: “Leve de sociale revolutie!”, wat door de hem vergezellende partijgenooten werd beantwoord met een luid hoera! Uit een brief door hem aan zijn vrouw geschreven, vernemen wij dat de droge baden hem geen nadeel doen. Hij oefent zich in de schoone kunst van matten-vlechten.”

Voorzijde van het Spinhuis, de Zwolse gevangenis waar Cohen een maand in de cel zit (foto Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Cohen moet tijdens zijn verblijf matten vlechten en krijgt pas na goedkeuring twee boeken te lezen. Toch zorgt hij ervoor dat zijn tijdschrift De Volksvriend gewoon wordt uitgegeven. Het redactieadres? ‘Hotel De Houten Lepel’, spotnaam voor de gevangenis.

Een vurig spreker

De Amsterdamse handelaar vestigt zich samen met zijn vrouw Betje Os en drie kinderen in Zwolle in 1890. Ze wonen zich in de Tuinstraat, waar ook de socialistische voorman Helmig van der Vegt te vinden is. Cohen handelt in bier, boter en alles waar wat mee valt te verdienen. Een vetpot is het niet. Hij combineert zijn socialistische idealen met wat extra verdiensten door het socialistische weekblad De Volksvriend uit te geven. Cohen is uitgever, redacteur en krantenjongen in een. In twee jaar tijd stijgt de oplage van 600 naar 2000 exemplaren.

Cohen is niet alleen een geïnspireerde schrijver, hij is ook een vurig spreker. Hij is dan ook al snel een bekende bij de politie. De handelaar wordt opgepakt voor het aan de man brengen van zijn weekblad en voor het beledigen van een ambtenaar. Als hij in Kampen met De Volksvriend loopt te venten wordt Cohen aangehouden door militairen. Zij houden de rode redacteur vanaf de IJsselbrug boven de rivier. Cohen toont geen angst en schreeuwt ‘Leve het Socialisme!’

Socialisten worden in deze tijd nauwelijks getolereerd: Cohen noemt deze houding ‘moderne ketterij’. Toch is ook in Zwolle de armoede schrijnend en is de opkomst van het socialisme niet te stuiten. Het verlangen naar een waardig bestaan leidt tot steeds meer verzet. In 1890 wordt de Zwolsche Arbeidersbond opgericht. Een jaar later wordt voor het eerst op 1 mei de Dag van de Arbeid door tweeduizend bezoekers gevierd. Sprekers als Domela Nieuwenhuis wekken ook in Zwolle arbeiders op om in actie te komen.

Geschilderd portret van F. Domela Nieuwenhuis (B. Laguna, Collectie Groninger Archieven)

Apostel van de SDAP

In 1892 openen de Zwolse socialisten partijgebouw De Dageraad aan de Molenweg in Assendorp. Niemand minder dan Cohen en zijn gezin wonen op de bovenverdieping. Uiteraard wordt dit ook het redactieadres van De Volksvriend.

Prentbriefkaart met foto van De Dageraad, woning en kantoor van Cohen in 1892 (Rivière en Voorhoeve, Collectie Overijssel).

Zwollenaren Cohen en Van der Vegt richten samen met tien andere ‘apostelen’ op 26 augustus 1894 in de Atlas aan de Ossenmarkt de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) op. De partij is een alternatief voor de Sociaal-Democratische Bond (SDB) en kiest voor de parlementaire weg van Pieter Jelles Troelstra.

 

SDAP verkiezingsposter uit 1918 (Albert Hahn, Geheugen van Nederland)

Poster van ‘De Twaalf Apostelen’ met Cohen boven links (foto Collectie Overijssel)

Cohen verhuist in 1896 naar Amsterdam, waarschijnlijk gedwongen door armoede. Hier werkt hij als handelsreiziger, richt een vakvereniging op en blijft een vurig pleiter voor de SDAP. Nadat Cohen in 1927 naar Brussel verhuist wordt hij ziek. In 1933 overlijdt hij in een Joods bejaardentehuis in Amsterdam.

Het verblijf in de Zwolse gevangenis zal de politieke activist nog lang heugen. In een later interview zegt Cohen:

“Een der ellendigste uitvindsels is het celsysteem. De eenzaamheid, het gevangeniswerk, de weinige afwisseling in het leven maakt dat men allengs in een toestand komt, die verstandsverbijstering tengevolge moet hebben… Ik geloof dan ook, dat langdurige gevangenisstraf, bijvoorbeeld twee jaren, den mensch verstandelijk knakt.”

Met dank aan Jan van de Wetering