In het kader van de tentoonstelling 300 Jaar Joods Leven in Zwolle, plaatsen wij de verhalen achter het Joods leven in Zwolle.
Welkom of toch niet?
Hoewel Joodse Zwollenaren in de vorige eeuwen een betere positie hebben dan die in Amsterdam en Utrecht is het hier ook niet altijd koek en ei.
In 1785 trekt een groep burgers bij het stadsbestuur aan de bel. Zij vinden ‘dat de Joden alhier dagelijks in getal … toenemen en in deeze stad meer regten en vrijheden …genieten dan wel elders’. Eén wordt zelfs leerling van het schoenmakersgilde, wat ‘een allergrootst gevaar voor de Christen schoenmakers en loyers’ oplevert.
Schoolplaat ‘De schoenmaker – Le Cordonnier’ (Uitgeverij Van Kemink & Zoon, Utrecht)
De oplossing? Stoppen met Joden het recht op burgerschap en gildelidmaatschap te verlenen. Degenen die al gildelid zijn moeten jaarlijks een bijdrage voor de armen betalen en mogen zeker geen ambtenaar worden.
Opname uit Resolutie Schepenen en Raden 14 augustus 1785 (Collectie Overijssel)
Verzet tegen ‘onderkruipen’
Ook de Keurmeesters bemoeien zich ermee. Zij concluderen in 12-pagina lang rapport dat ‘Christen borgeren en ingezetenen .. een seer merkelijk nadeel komen te lijden’ doordat Zwolse Joden op ‘allerhande wijze en middelen anderen in hun neringen en hanteeringen … onderkruipen’.
In 1648 was het de gereformeerde synode van Overijssel die de Staten waarschuwde tegen het ‘inkruipen’ van Joden. Zij moesten niet worden toegelaten in Overijssel, aldus de synode. De Meente (vertegenwoordiger van de inwoners van de stad) was het hier mee eens. Zij wilden beslissingsbevoegdheid bij het toelaten van nieuwe Joodse burgers.
De regenten reageren op hun vergadering van 14 augustus 1785 gepast. Ze zullen wel snappen dat het venijn voortkomt uit antisemitisme en de felle concurrentiestrijd onder kleine ondernemers. Om Joden nu hun rechten te ontnemen zou ‘eene schreeuwende hardigheid …weezen’, schrijven ze. Uiteraard zou het vertrek ook een economische aderlating betekenen…
Opname uit Resolutie Schepenen en Raden 14 augustus 1785 (Collectie Overijssel)
Om de Keurmeesters en bezorgde burgers tegemoet te komen zegt het bestuur ‘spaarsamelijk’ burgerrecht aan Joden te verlenen. De Joodse gemeenschap helpt een handje door rondtrekkende handelaren en bedelaars te motiveren om zo snel mogelijk de stad te verlaten.
De Zwolse poorten blijven open voor Joodse ingezetenen.